Wie tegenwoordig de poort van Kasteel Tongelaar binnenstapt, wandelt ongemerkt een duizendjarige geschiedenis in. Een geschiedenis vol ridderromantiek, bloedwraak, bedrog en een verboden liefde die eindigt in de allereerste moord die in de annalen van Tongelaar is vastgelegd.
Het begon allemaal met een vergeeld boek uit 1840 waarin een verhaal opdoemde dat ons meteen bij de keel greep: de moord op ridder Floris de Zwarte, die zou hebben gestreden om de hand van de mysterieuze Heilwiva van Tongelaar. Zou zíj het zijn die als spook nog steeds door de toren dwaalt? De vraag was te spannend om te laten liggen. Samen met Heemkundekring Myllesheem en Brabants Landschap doken we diep de archieven in.
In het vernieuwde infopunt op Tongelaar wordt de bezoeker nu 1200 jaar geschiedenis binnengezogen. Met luisterverhalen, strips en maquettes komt het Land van Cuijk opnieuw tot leven—van Vikingen tot verdwenen schatten. Na onze vorige reis door de vroegste middeleeuwen struikelen we vandaag een ander drama binnen: de tweede moord die het lot van Tongelaar mede bepaalde.
Floris V: een moderne graaf in woelige tijden
Floris V (1245–1296) is misschien wel de bekendste graaf uit de Hollandse geschiedenis. Zijn leven wordt al vroeg getekend door geweld: wanneer hij twee jaar oud is, wordt zijn vader Willem II door de Friezen vermoord. Op zijn twaalfde – in die tijd meerderjarig – probeert Floris deze moord te wreken. De campagne mislukt, maar Floris geeft niet op.
Hij blijkt een bestuurder met visie. Hij laat kastelen bouwen, waaronder het Muiderslot, geeft Amsterdam stadsrechten en bouwt de Ridderzaal en het Binnenhof af. Door zijn dochter te verloven met de Engelse koning verzekert hij zich van machtige bondgenoten én een mogelijke aanspraak op de Schotse troon. Het is duidelijk: Floris denkt niet klein.
Jan I van Cuijk en een strategisch fort
In diezelfde tijd groeit ook de macht van de Heren van Cuijk, onder wie Jan I (1222–1308). Deze edelman en diplomaat is getrouwd met Jutta van Nassau, familie van de latere Vader des Vaderlands. In 1282 geeft Jan het kasteel Tongelaar in leen aan Floris. De graaf mag er zijn troepen legeren, en vanuit Tongelaar kan hij Grave onder druk zetten door de watertoevoer van de vesting te blokkeren.
Floris is niet alleen een krijgsheer, maar ook een vernieuwer. Hij wil de macht van de adel inperken en steden meer zeggenschap geven. Voor progressieve ideeën wordt in de dertiende eeuw echter niet geapplaudisseerd. Ze vormen zelfs de kiem van een samenzwering die hem uiteindelijk fataal zal worden.
Het complot groeit
Europa is op dat moment een lappendeken van conflicten: Brabant tegen Gelre, Holland tegen de Friezen, Gelre tegen de Saksen. Daarnaast woedt er een felle rivaliteit tussen Engeland en Frankrijk. Floris kiest aanvankelijk het Engelse kamp, maar een mislukte handelsdeal drijft hem richting de Franse koning. Voor Engeland is dat verraad.
De Engelse koning zint op wraak en zet een complot op touw. In dat plan figureert ook Jan van Cuijk, die hiervoor rijkelijk wordt beloond. Dat Floris op Tongelaar zou zijn ontvoerd of vermoord is verzinsel, maar dat Jan betrokken was bij de samenzwering staat vast.
De moord bij Naarden
In 1296 wordt Floris tijdens een valkenjacht bij Utrecht ontvoerd. De samenzweerders brengen hem naar het Muiderslot, zijn eigen bolwerk. Terwijl ze plannen maken om hem naar Engeland te vervoeren, ontstaat er buiten het kasteel een opstand van boze boeren—aanhangers van de populaire graaf. Na vijf dagen slaan de ontvoerders op de vlucht. Bij Naardingen worden ze ingehaald door mannen die Floris willen bevrijden. In de paniek die volgt, doden de ontvoerders per ongeluk de graaf. Een dramatisch einde aan een bewogen regeerperiode.
Na zijn dood keert Tongelaar terug in handen van de Heren van Cuijk. De gruwelijke gebeurtenis inspireert later Joost van Vondel tot zijn toneelstuk Gijsbrecht van Amstel.
Zelf beleven? Kom naar het kasteel
In het infopunt van Brabants landschap in Kasteel Tongelaar vind je prachtige maquettes van Paul de Maat, waarin je het middeleeuwse landschap bijna kunt ruiken. Stripmaker Anco Dijkman bracht de gebeurtenissen tot leven in meeslepende illustraties.
Kom luisteren, kijken en verdwalen in het verhaal. Het infopunt van Brabants Landschap is elke woensdag en zondag geopend. Check de openingstijden op de website: www.kasteeltongelaar.nl.
Illustratie: Anco Dijkman, Uitgeverij Syndikaat
Maquette: Paul de Maat
